Τα τελευταία 30 χρόνια, έχει αναπτυχθεί έντονο ενδιαφέρον για την έγκαιρη ανίχνευση των συμπτωμάτων στο φάσμα της ψύχωσης και τη θεραπεία ατόμων που παρουσιάζουν είτε Λίαν Υψηλό Κίνδυνο (ΛΥΚ) για ψύχωση, είτε Πρώτο Ψυχωσικό Επεισόδιο (ΠΨΕ) (Kollias Κ. et al, 2020). Οι έρευνες δείχνουν ότι η πρώιμη θεραπευτική παρέμβαση, με εξατομικευμένες στρατηγικές, μπορεί να βελτιώσει σημαντικά τα κλινικά αποτελέσματα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη εξειδικευμένων υπηρεσιών Πρώιμης Παρέμβασης στην Ψύχωση (ΠΠΨ) σε πολλές χώρες (Kollias Κ. et al, 2020), που στόχο έχουν την υποστήριξη, την έγκαιρη διάγνωση και την αποτελεσματική διαχείριση, όχι μόνο για τα άτομα που βιώνουν το πρώτο επεισόδιο ψύχωσης, αλλά, όπως προαναφέρθηκε, και για εκείνα που βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο εμφάνισης ψύχωσης (Μπαργιώτα et al, 2018).
Οι πρώτες υπηρεσίες έγκαιρης παρέμβασης δημιουργήθηκαν στην Αυστραλία, και μέχρι σήμερα, εκατοντάδες αντίστοιχα προγράμματα λειτουργούν σε Ευρώπη, Βόρεια Αμερική και Ασία. Επιπλέον, οι υπηρεσίες αυτές περιλαμβάνουν ομάδες που επικεντρώνονται και σε άτομα που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης ψύχωσης (At Risk Mental State , ARMS). Η πρώτη τέτοια υπηρεσία δημιουργήθηκε το 1995 στη Μελβούρνη και από τότε έχει αυξηθεί ο αριθμός των αντίστοιχων υπηρεσιών παγκοσμίως. Ένα από τα μεγαλύτερα προγράμματα είναι το OASIS (Outreach and Support in South London) (Power P. et al, 2007). Στην Ελλάδα, η πρώτη υπηρεσία έγκαιρης παρέμβασης δημιουργήθηκε το 2007 στην περιοχή των Ιωαννίνων. Από την ίδρυση αυτής της υπηρεσίας, η ελληνική ψυχιατρική κοινότητα έδειξε αυξημένο ενδιαφέρον για την έγκαιρη ανίχνευση και πρόληψη των ψυχωτικών διαταραχών, γεγονός που οδήγησε στη δημιουργία παρόμοιων μονάδων σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, όπως η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη και η Πάτρα (Μπαργιώτα et al, 2018). Παρ’ όλα αυτά, το πεδίο αυτό παρέμενε υποτονικό στη χώρα, καθώς η έλλειψη χρηματοδότησης εμπόδιζε τη λειτουργία αυτών των υπηρεσιών, με τα ελάχιστα προγράμματα να βασίζονται κυρίως σε εθελοντική εργασία.
Σε μια μελέτη που διεξήχθη μεταξύ το 2020 – 2021 αναλύονται δεδομένα από 23 έρευνες και εντοπίζονται τρεις βασικοί τομείς που επηρεάζουν την εφαρμογή των υπηρεσιών πρώιμης παρέμβασης στην ψύχωση (EIP): το σύστημα, οι υπηρεσίες και το προσωπικό. Τα πιο κοινά εμπόδια αφορούν τη χρηματοδότηση, από την οποία επηρεάζονται τομείς όπως η προετοιμασία πριν την εφαρμογή, η εκπαίδευση του προσωπικού, οι πρακτικές παραπομπής και προσέγγισης, οι στόχοι αριθμού ασθενών, καθώς και η δυνατότητα παρακολούθησης και αξιολόγησης των υπηρεσιών. Η έλλειψη χρηματοδότησης σχετίζεται σε έναν βαθμό με πολιτική αδιαφορία και έχει αρνητικές συνέπειες στη σταθερότητα και ανάπτυξη των υπηρεσιών (O‘Connell et al, 2021).
Η εφαρμογή των υπηρεσιών EIP εξαρτάται από το υπάρχον υγειονομικό σύστημα, τη διακυβέρνηση, τις συνεργασίες και τις προηγούμενες επενδύσεις. Παρόμοια εμπόδια υπάρχουν και σε άλλες υγειονομικές μεταρρυθμίσεις, όπως η αδράνεια για αλλαγή και οι κανονιστικές προκλήσεις. Η προετοιμασία πριν την εφαρμογή μέσω αξιολόγησης του συστήματος μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη των υπηρεσιών EIP και στην πρόβλεψη των τοπικών αναγκών(O‘Connell et al, 2021).
Οι τομείς που αφορούν το προσωπικό είναι ειδικοί για την εφαρμογή των υπηρεσιών EIP, όπως η ανάγκη για ισχυρές συνεργασίες και η εκπαίδευση του προσωπικού. Εξασφαλίζοντας σταθερή χρηματοδότηση και επενδύοντας στην εκπαίδευση, η εμπιστοσύνη των εργαζομένων μπορεί να ενισχυθεί και να ξεπεραστούν πολλά εμπόδια στην εφαρμογή των υπηρεσιών EIP (O‘Connell et al, 2021).
Όσον αφορά τα Ελληνικά δεδομένα, από το 2012, στο Αιγινήτειο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Αθηνών, λειτουργεί εξωτερικό ιατρείο ΠΠΨ, το οποίο παρέχει εξειδικευμένη φροντίδα σε άτομα στα αρχικά στάδια της Ψύχωσης. Αρχικά, το κέντρο επικεντρωνόταν κυρίως σε άτομα με ΛΥΚ, καθώς το νοσοκομείο προσέφερε παραδοσιακές ψυχιατρικές υπηρεσίες για ΠΨΕ. Ωστόσο, τα τελευταία 9 χρόνια, η Μονάδα ΠΠΨ έχει εξελιχθεί σε ένα δίκτυο υπηρεσιών που περιλαμβάνει το Εξωτερικό Ιατρείο ΠΠΨ, μια ενδονοσοκομειακή μονάδα για άτομα με οξύ ΠΨΕ και μια μονάδα μερικής νοσηλείας για αποκατάσταση και πρόληψη υποτροπών (Kollias Κ. et al, 2020).
Η διαγνωστική αξιολόγηση γίνεται με τη χρήση εξειδικευμένων εργαλείων και την τυπική κλινική συνέντευξη. Η θεραπευτική προσέγγιση ακολουθεί διεθνείς κατευθυντήριες γραμμές και περιλαμβάνει υποστηρικτική ψυχοθεραπεία, στρατηγικές γνωσιακής-συμπεριφορικής θεραπείας και ψυχοεκπαίδευση, καθώς και φαρμακοθεραπεία όταν χρειάζεται. Τα αποτελέσματα δείχνουν αύξηση των παραπομπών και αλλαγή του κλινικού ενδιαφέροντος από τα ΛΥΚ στα ΠΨΕ, αν και οι περιπτώσεις ΛΥΚ εξακολουθούν να παρακολουθούνται (Kollias Κ. et al, 2020).
Πίνακες με τα αναφερόμενα αποτελέσματα:
Χρονική Περίοδος | Αριθμός Παραπομπών | Περιπτώσεις ΛΥΚ (%) | Περιπτώσεις ΠΨΕ (%) |
3/2012–3/2015 | 43 | 26 (60%) | 17 (40%) |
3/2015–3/2019 | 167 | 35 (21%) | 132 (79%) |
Περισσότερες Σημειώσεις για τους Ασθενείς με ΠΨΕ (3/2015–3/2019) | Αριθμός Ασθενών | Ποσοστό (%) |
Νοσηλεύτηκαν για λιγότερο από έναν μήνα | 77 | 60% |
Παρακολούθησαν το Νοσοκομείο Ημέρας για 6–12 μήνες | 10 | 8% |
Πηγή: Kollias Κ. et al, 2020
Με αυτό το αναπτυσσόμενο δίκτυο υπηρεσιών, η κλινική εστίαση έχει μετατοπιστεί περισσότερο στα ΠΨΕ, ενώ τα ΛΥΚ εξακολουθούν να αξιολογούνται και να θεραπεύονται συστηματικά. Ωστόσο, η ενίσχυση του δυναμικού των μονάδων και η καλύτερη σύνδεση με κοινοτικές μονάδες ΠΠΨ είναι αναγκαία για την περαιτέρω ανάπτυξη (Kollias Κ. et al, 2020).
Από το 2023, στην Ελλάδα έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος στην ανάπτυξη Μονάδων Έγκαιρης Παρέμβασης στην Ψύχωση (ΜΕΠΨ), με στόχο την έγκαιρη διάγνωση και υποστήριξη ατόμων που παρουσιάζουν ψυχωτική συμπτωματολογία. Αυτές οι μονάδες παρέχουν ολοκληρωμένες υπηρεσίες ψυχικής υγείας, συμπεριλαμβανομένης της έγκαιρης διάγνωσης και θεραπείας, υποστηρίζοντας τόσο τα άτομα (κυρίως στην εφηβεία και την πρώιμη ενήλικη ζωή) όσο και τις οικογένειές τους.
Τέλος, παρατίθεται μια μελέτη στην οποία συλλέχθηκαν δεδομένα από ιατρικούς φακέλους για όλα τα άτομα (2224 επιλέξιμα άτομα) που έλαβαν θεραπεία από ομάδες πρώιμης παρέμβασης σε δύο ψυχιατρικούς οργανισμούς του NHS στην Αγγλία. Συγκεντρώθηκαν δεδομένα για τον κύριο πάροχο ψυχιατρικής φροντίδας των ατόμων για 52 εβδομάδες μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας τους και υπολογίστηκαν οι κοινές πορείες φροντίδας. Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν να χαρτογραφήσουν τις πορείες φροντίδας στο τέλος της θεραπείας πρώιμης παρέμβασης και να προσδιορίσουν τα κοινά μονοπάτια φροντίδας (Puntis S. et al, 2023).
Για τα άτομα που εξήλθαν από την πρωτοβάθμια φροντίδα, εντοπίστηκαν τέσσερις κοινές πορείες φροντίδας: Σταθερή πρωτοβάθμια φροντίδα, υποτροπή και επιστροφή σε Κοινοτική Υπηρεσία Ψυχικής Υγείας (CMHT), υποτροπή και επιστροφή στην ΠΠΨ, και διακοπή της φροντίδας. Επίσης, εντοπίστηκαν τέσσερις πορείες για τα άτομα που μεταφέρθηκαν σε δευτεροβάθμια ψυχιατρική φροντίδα: Σταθερή δευτεροβάθμια φροντίδα, υποτροπή σε δευτεροβάθμια φροντίδα, μακροχρόνια νοσηλεία και πρώιμη αποχώρηση. Η πορεία μακροχρόνιας νοσηλείας (1% του δείγματος) αντιστοιχούσε στο 29% όλων των ημερών νοσηλείας κατά τη διάρκεια του έτους παρακολούθησης. Οι πορείες υποτροπής σε δευτεροβάθμια φροντίδα (2% του δείγματος, 21% των ημερών νοσηλείας) και υποτροπή και επιστροφή στην CMHT (5% του δείγματος, 15% των ημερών νοσηλείας) ήταν οι δεύτερες και τρίτες πιο συχνές (Puntis S. et al, 2023).
Συμπεράσματα
Τα άτομα που χρησιμοποίησαν υπηρεσίες ΠΠΨ ακολούθησαν κοινές πορείες φροντίδας μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας τους. Η κατανόηση των κοινών χαρακτηριστικών των ατόμων και των υπηρεσιών που οδηγούν σε ανεπαρκή πορεία φροντίδας μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα της φροντίδας και να μειώσει τη χρήση νοσοκομειακής περίθαλψης (Puntis S. et al, 2023).
Care Trajectory |
Percentage (%) | Group Characteristics |
Stable primary care | 66% | Low proportion of individuals diagnosed with schizophrenia (12.7%) and substance misuse (14.4%). Shorter duration on EIP caseload (mean 675 days). Few hospital days (average of 1.8 days per individual). |
Relapse and return to CMHT | 5% | Clear relapse and return to psychiatric care, restarting treatment at the CMHT level. |
Relapse and return to EIP | 3% | Restarting treatment at EIP following relapse. |
Discontinuity after discharge | 4% | Discontinuation of care after discharge, with no further follow-up or support. |
Stable secondary care | 16% | Stability in secondary care, without significant changes in the individuals’ condition. |
Relapsing secondary care | 2% | Relapse in condition and return to secondary care for further treatment. |
Long-term inpatient care | 1% | Long-term stay in an inpatient unit after discharge from EIP. |
Early discharge from secondary care | 3% | Early discharge from secondary care, with little or no follow-up. |
Πηγή: Puntis S. et al, 2023
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Kollias K., Xenaki L.-A., Vlachos I., Dimitrakopoulos S., Kosteletos I., Nianiakas N., Stefanatou P., Stefanis N.C., (2020), The development of the Early Intervention in Psychosis (EIP) outpatient unit of Eginition University Hospital into an EIP Network, PSYCHIATRIKI 31 (2)
- Μπαργιώτα Στ.Η., Μποζίκας Β.Π., Γαρύφαλλος Γ., McGuire P. (2018), Υπηρεσίες έγκαιρης παρέμβασης στην Ελλάδα: Kαιρός να εστιάσουν σε άτομα υψηλού κινδύνου, PSYCHIATRIKI 29 (1)
- Power P, McGuire P, Iacoponi E, Garety P, Morris E, Valmaggia L, et al. Lambeth early onset (LEO) and outreach & support in south London (OASIS) service. Early Intervent Psychiatry 2007
- O’Connell N., O’Connor K., McGrath D., Vagge L., Mockler D., Jennings R., Darker C. (2021), Early Intervention in Psychosis services: A systematic review and narrative synthesis of the barriers and facilitators to implementation, National Library of Medicine
- Puntis S., Pappa S., Lennox B., (2023), What happens after early intervention? Mapping early intervention in psychosis care pathways in the 12 months after discharge, Early Intervention in Psychiatry: Volume 18, Issue 1
Ζαφειρίου Μαρία
Κοινωνική Λειτουργός MSc
Μονάδα Έγκαιρης Παρέμβασης Κορυδαλλού
Σωματείο Ίκελος
